Ίσως η εικόνα να σας είναι οικεία. Βρίσκεστε σε μια συνάντηση και όλοι σας συγχαίρουν για ένα project που μόλις ολοκληρώσατε με επιτυχία. Εσείς χαμογελάτε, τους ευχαριστείτε, αλλά μέσα σας μια ενοχλητική φωνή ψιθυρίζει: «Αν ήξεραν την αλήθεια… Αν ήξεραν πόσο αγχώθηκα, πόσα δεν ήξερα και πόσο τυχερός στάθηκα, δεν θα εντυπωσιάζονταν». Παρά τις προαγωγές, την αναγνώριση και τα αντικειμενικά αποτελέσματα, ζείτε με τον μόνιμο φόβο ότι κάποια μέρα η «απάτη» θα αποκαλυφθεί και όλοι θα καταλάβουν ότι δεν είστε τόσο ικανοί όσο νομίζουν. Αυτό το αίσθημα δεν είναι απλώς ανασφάλεια. Είναι μια ψυχολογική παγίδα γνωστή ως «Σύνδρομο του Απατεώνα» και αποτελεί τη σιωπηλή επιδημία των πιο φιλόδοξων και συνειδητών επαγγελματιών.
Το μεγαλύτερο παράδοξο είναι ποιον χτυπάει αυτό το σύνδρομο. Η αβεβαιότητα αυτή δεν αγγίζει σχεδόν ποτέ τους πραγματικά ανίκανους. Αντίθετα, άνθρωποι με περιορισμένες γνώσεις συχνά διακατέχονται από μια παράξενη, υπερβολική σιγουριά. Ακριβώς επειδή δεν γνωρίζουν πόσα πολλά δεν γνωρίζουν, αδυνατούν να δουν τα κενά τους και πιστεύουν ότι είναι εξπέρ. Εσείς, από την άλλη, όσο περισσότερα μαθαίνετε και όσο πιο ικανοί γίνεστε, τόσο πιο καθαρά βλέπετε την τεράστια πολυπλοκότητα του αντικειμένου σας. Βλέπετε πόσα ακόμα υπάρχουν να μάθετε. Έτσι, η αμφιβολία σας δεν είναι σημάδι αδυναμίας, αλλά απόδειξη της βαθιάς σας γνώσης και της επαφής σας με την πραγματικότητα.
Στο άλλο άκρο του φάσματος, υπάρχουν εκείνοι που όχι μόνο δεν αμφιβάλλουν ποτέ, αλλά πιστεύουν ακράδαντα ότι ο κόσμος τους χρωστάει τα πάντα. Η παντελής απουσία αυτοκριτικής μπορεί να είναι προειδοποιητικό σημάδι. Συχνά, πίσω από αυτή την ατσάλινη αυτοπεποίθηση κρύβονται τοξικές συμπεριφορές: η τάση να χειραγωγούν τους άλλους για να πετύχουν τον σκοπό τους, η έλλειψη τύψεων για τα λάθη τους και η πεποίθηση ότι είναι το κέντρο του σύμπαντος. Αυτοί είναι οι άνθρωποι δεν θα διστάσουν να πάρουν τα εύσημα για τη δική σας δουλειά, ακριβώς επειδή η εσωτερική τους πυξίδα δεν περιλαμβάνει καν την έννοια της αμφιβολίας.
Η ψυχολογική εξήγηση αυτού του φαινομένου είναι απλή. Ως άτομο, έχετε πλήρη πρόσβαση σε ολόκληρη την εικόνα του εαυτού σας. Βλέπετε, όχι μόνο την τελική επιτυχία, αλλά και όλες τις ατελείωτες ώρες προετοιμασίας, κάθε μικρό λάθος που κάνατε, κάθε στιγμή που διστάσατε. Ο υπόλοιπος κόσμος, όμως, βλέπει μόνο το τελικό, «γυαλισμένο» αποτέλεσμα. Οι συνάδελφοι και οι προϊστάμενοί σας εστιάζουν στην αξία που προσφέρατε. Ο εγκέφαλός σας, όμως, είναι καλωδιωμένος να δίνει δυσανάλογα μεγαλύτερη σημασία στα αρνητικά – στα σημεία που νιώθετε ότι υστερείτε. Ταυτόχρονα, έχετε την τάση να αποδίδετε τις επιτυχίες σας σε εξωτερικούς παράγοντες όπως η «τύχη» ή η «βοήθεια των άλλων», ενώ τις αποτυχίες τις χρεώνεστε αποκλειστικά στον εαυτό σας.
Το κόστος αυτής της εσωτερικής μάχης είναι τεράστιο και συχνά αόρατο. Σας οδηγεί στην υπερβολική προετοιμασία, στερώντας σας προσωπικό χρόνο και οδηγώντας σας στην εξουθένωση. Σας κάνει να αποφεύγετε νέες προκλήσεις και ρίσκα, από φόβο μήπως εκτεθείτε. Σας εμποδίζει να απολαύσετε τις ίδιες σας τις νίκες, καθώς νιώθετε ότι δεν τις αξίζετε πραγματικά. Ακόμα και όταν δέχεστε ένα κομπλιμέντο, μπορεί να νιώθετε άβολα, πιστεύοντας ότι απλώς καταφέρατε να ξεγελάσετε κάποιον ακόμα. Αν είστε σε ηγετική θέση, αυτό μπορεί να σας κάνει να δυσκολεύεστε να εμπιστευτείτε την ομάδα σας ή να κάνετε micromanage, από φόβο μήπως ένα λάθος τους αποκαλύψει τη δική σας «ανεπάρκεια».
Αντί, όμως, να βλέπετε αυτή την εσωτερική σύγκρουση ως κατάρα, μπορείτε να την αναπλαισιώσετε και να τη μετατρέψετε στο μεγαλύτερο πλεονέκτημά σας. Το αίσθημα ότι «δεν είμαι ακόμα αρκετά καλός», όσο ενοχλητικό κι αν είναι, πηγάζει από την αυτογνωσία. Είναι η πυξίδα που σας δείχνει ακριβώς τους τομείς στους οποίους μπορείτε να γίνετε καλύτεροι. Είναι η κινητήριος δύναμη που σας ωθεί να μαθαίνετε περισσότερα, να προετοιμάζεστε καλύτερα και να μην επαναπαύεστε ποτέ. Οι πιο επικίνδυνοι επαγγελματίες δεν είναι αυτοί που αμφιβάλλουν, αλλά αυτοί που σταματούν να μαθαίνουν. Η πρόκληση δεν είναι να εξαλείψετε την αμφιβολία. Η πραγματική τέχνη είναι να την αξιοποιήσετε, χωρίς να υποκύψετε στην παραλυτική της δύναμη.
3 στρατηγικές για να διαχειριστείτε την αμφιβολία
1. Μετατρέψτε το αόριστο άγχος σε συγκεκριμένη δράση
Όταν νιώθετε τη φωνή του «απατεώνα» να δυναμώνει, μην προσπαθήσετε να την αγνοήσετε. Πάρτε ένα στυλό και καταγράψτε συγκεκριμένα γιατί αισθάνεστε έτσι. Φταίει μια συγκεκριμένη δεξιότητα που σας λείπει; Αφορά μια παρουσίαση για την οποία δεν νιώθετε 100% έτοιμοι; Μετατρέποντας το αόριστο άγχος σε μια λίστα συγκεκριμένων σημείων, το απομυθοποιείτε. Δεν είστε γενικά «απατεώνας», απλώς χρειάζεται να βελτιωθείτε στην οικονομική ανάλυση. Αυτό το μετατρέπει σε ένα διαχειρίσιμο πλάνο δράσης.
2. Δημιουργήστε ένα «αρχείο αντικειμενικής αλήθειας»
Το μυαλό σας έχει την τάση να ξεχνά τις νίκες και να μεγεθύνει τις αποτυχίες. Αντισταθείτε ενεργά σε αυτή την τάση. Δημιουργήστε έναν ψηφιακό φάκελο ή ένα απλό email στον εαυτό σας με τίτλο «Επιτυχίες». Εκεί, αποθηκεύστε κάθε θετικό σχόλιο, κάθε email αναγνώρισης από έναν πελάτη, κάθε επιτυχημένο project. Ανατρέξτε σε αυτό το αρχείο τις στιγμές που η αμφιβολία κυριαρχεί. Δεν είναι άσκηση ματαιοδοξίας, αλλά μια δόση αντικειμενικής πραγματικότητας που σας υπενθυμίζει την αξία που οι άλλοι βλέπουν σε εσάς.
3. Χρησιμοποιήστε την αμφιβολία ως πυξίδα εξέλιξης
Αφού εντοπίσατε τις αδυναμίες που τροφοδοτούν την ανασφάλειά σας, χρησιμοποιήστε τις ως οδηγό. Αν νιώθετε ανεπαρκείς στην ομιλία μπροστά σε κοινό, ζητήστε να κάνετε μια μικρή, εσωτερική παρουσίαση στην ομάδα σας. Αν το πρόβλημα είναι μια τεχνική δεξιότητα, αφιερώστε μία ώρα την εβδομάδα για να παρακολουθήσετε ένα σχετικό online σεμινάριο. Η δράση είναι το ισχυρότερο αντίδοτο στην παράλυση της αμφιβολίας. Κάθε βήμα που κάνετε για να καλύψετε ένα κενό, μικραίνει τη δύναμη που έχει ο «απατεώνας» μέσα σας.
