Δέκα χρόνια μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Παρισιού, οι παγκόσμιες προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αν και υπαρκτές και με μετρήσιμα οφέλη, κινούνται με δραματικά ανεπαρκή ρυθμό, αποτυγχάνοντας να ευθυγραμμιστούν με τον κρίσιμο στόχο του περιορισμού της υπερθέρμανσης στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Σύμφωνα με μια νέα, έκθεση με τίτλο «State of Climate Action 2025», που δημοσιεύθηκε από έναν συνασπισμό κλιματικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένου του World Resources Institute, η ανθρωπότητα βιώνει μια «ανησυχητική οπισθοδρόμηση» στη δράση. Η έκθεση αναφέρει ότι η αίσθηση του επείγοντος «ξεθωριάζει», η «χαλαρότητα» αυξάνεται και τα «οργανωμένα συμφέροντα για τη διατήρηση του status quo αμύνονται τόσο ισχυρά όσο ποτέ», ακριβώς στη μέση της «αποφασιστικής δεκαετίας» για το κλίμα.
Η έκθεση αξιολογεί την παγκόσμια πρόοδο σε σαράντα πέντε βασικούς δείκτες από τους πιο ρυπογόνους τομείς, και τα ευρήματα είναι αποκαρδιωτικά: κανένας από τους σαράντα πέντε δείκτες, δεν βρίσκεται «σε τροχιά» για την επίτευξη των στόχων του 2030. Η ανάλυση δείχνει ότι έξι δείκτες είναι «εκτός τροχιάς», κινούμενοι μεν στη σωστή κατεύθυνση αλλά πολύ αργά, είκοσι εννέα είναι «πολύ εκτός τροχιάς», με την πρόοδο να είναι απελπιστικά αργή, ενώ πέντε δείκτες κινούνται προς τη «λάθος κατεύθυνση», επιδεινώνοντας την κατάσταση. Για τους υπόλοιπους πέντε δείκτες, η έκθεση αναφέρει ότι τα δεδομένα είναι ανεπαρκή για αξιολόγηση. Η Clea Schumer, ερευνήτρια στο World Resources Institute, συνόψισε την κατάσταση δηλώνοντας ότι «όλα τα συστήματα αναβοσβήνουν κόκκινο» και πως, ενώ «κάνουμε σε μεγάλο βαθμό τα σωστά πράγματα», απλώς «δεν κινούμαστε αρκετά γρήγορα».
Ίσως η πιο ανησυχητική διαπίστωση είναι η υποβάθμιση του μοναδικού δείκτη που βρισκόταν «σε τροχιά» στην προηγούμενη έκθεση του 2023: το μερίδιο πωλήσεων των ηλεκτρικών οχημάτων (EVs) στα επιβατικά αυτοκίνητα. Ο δείκτης αυτός θεωρείται πλέον «εκτός τροχιάς». Παρόλο που η πρόοδος από το λιγότερο από 1% των πωλήσεων το 2015 παραμένει εντυπωσιακή, η αύξηση επιβραδύνθηκε σημαντικά. Μετά από ετήσιους ρυθμούς αύξησης άνω του 60% μεταξύ 2020 και 2022, ο ρυθμός έπεσε περίπου στο 20% το 2023 και το 2024. Αυτή η επιβράδυνση οφείλεται κυρίως στη μείωση πωλήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω περικοπών στις επιδοτήσεις, και στην επιβράδυνση στις Ηνωμένες Πολιτείες, εξαιτίας ενός συνδυασμού παραγόντων, όπως η αργή ανάπτυξη υποδομών φόρτισης και η περιορισμένη διαθεσιμότητα προσιτών ηλεκτρικών SUV. Αντίθετα, η αγορά της Κίνας συνεχίζει την «ανεξέλεγκτη επιτυχία» της, με τα ηλεκτρικά οχήματα να πλησιάζουν σχεδόν τις μισές από όλες τις νέες πωλήσεις επιβατικών αυτοκινήτων.
Ο τομέας του άνθρακα παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια. Η συνολική χρήση του έφτασε σε ιστορικό υψηλό το περασμένο έτος, κυρίως λόγω της αυξανόμενης ζήτησης από την Κίνα και την Ινδία, αλλά και εξαιτίας των ακραίων καυσώνων που αύξησαν τη ζήτηση για ψύξη. Η έκθεση τονίζει ότι ο κόσμος πρέπει να επιταχύνει τον ρυθμό κατάργησης του άνθρακα πάνω από δέκα φορές, κάτι που ισοδυναμεί με το κλείσιμο περίπου 360 σταθμών άνθρακα μεσαίου μεγέθους κάθε χρόνο. Η Rachel Cleetus, από την Union of Concerned Scientists, υπενθύμισε ότι, πέρα από το κλίμα, ο άνθρακας είναι «φονιάς», εκτιμώντας ότι οι ρύποι του σκότωσαν 460.000 Αμερικανούς μεταξύ 1999 και 2020.
Μεταξύ των δεικτών που κινούνται στη «λάθος κατεύθυνση» είναι η δημόσια χρηματοδότηση για ορυκτά καύσιμα, η οποία αυξήθηκε από 1,1 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως την περίοδο 2013-2015, σε 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως την περίοδο 2021-2023. Επίσης, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά τόνο παραγωγής χάλυβα αυξήθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια. Παράλληλα, η δημόσια κλιματική χρηματοδότηση από τις πλούσιες προς τις αναπτυσσόμενες χώρες παραμένει «πολύ εκτός τροχιάς», όπως και η προσπάθεια για την αποψίλωση των δασών, με τον τρέχοντα ρυθμό να ισοδυναμεί με την απώλεια σχεδόν είκοσι δύο γηπέδων ποδοσφαίρου δάσους κάθε λεπτό.
Ωστόσο, η έκθεση εντοπίζει και «φωτεινά σημεία». Η ηλιακή ενέργεια αναδεικνύεται ως η ταχύτερα αναπτυσσόμενη πηγή ενέργειας, με 33% περισσότερες εγκαταστάσεις παγκοσμίως το 2024 σε σχέση με το 2023. Η Κίνα ηγείται αυτής της προσπάθειας, έχοντας εγκαταστήσει το 2024 διπλάσια ηλιακή ισχύ από όση διαθέτουν συνολικά οι ΗΠΑ στο δίκτυό τους, ξεπερνώντας το 1 Terawatt σωρευτικής ισχύος τον Ιούνιο του 2025. Το 2024 καταγράφηκε επίσης η μεγαλύτερη ετήσια αύξηση παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές, με το μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας μηδενικού άνθρακα να ξεπερνά πλέον το 40% παγκοσμίως. Επίσης, η ιδιωτική χρηματοδότηση για το κλίμα αναβαθμίστηκε από «πολύ εκτός τροχιάς» σε «εκτός τροχιάς», σημειώνοντας άλμα από 870 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022 σε 1,3 τρισεκατομμύριο το 2023. Συνολικά, οι επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια έφτασαν τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2024, ποσό περίπου διπλάσιο από τις επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα.
Αυτή η πρόοδος υπονομεύεται από ένα δυσμενές πολιτικό και επιχειρηματικό κλίμα. Η έκθεση σημειώνει ότι η διεθνής αλληλεγγύη έχει αποδυναμωθεί. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η κυβέρνηση Τραμπ ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αποσυρθεί ξανά από τη Συμφωνία του Παρισιού τον Ιανουάριο του 2025, ενώ ο πρόεδρος χαρακτήρισε την κλιματική αλλαγή «απάτη» και επιτέθηκε στις επιστημονικές προβλέψεις ως «φτιαγμένες από ανόητους ανθρώπους». Η κυβέρνηση των ΗΠΑ επιτίθεται σε όλες τις μορφές ανανεώσιμης ενέργειας, με ιδιαίτερη εχθρότητα προς την υπεράκτια αιολική, καταργεί φορολογικές εκπτώσεις για ηλεκτρικά οχήματα και ενισχύει τον άνθρακα. Η Rachel Cleetus χαρακτήρισε τις ΗΠΑ ως «οξύ και ανησυχητικό παράδειγμα» διάδοσης ψεμάτων και παραπληροφόρησης υπέρ των ορυκτών καυσίμων.
Αυτή η «οπισθοδρόμηση» επεκτείνεται και στον ιδιωτικό τομέα, με μια αυξανόμενη αντίδραση κατά των αρχών ESG (Περιβαλλοντική, Κοινωνική και Εταιρική Διακυβέρνηση). Επιχειρήσεις υποχωρούν από τις δεσμεύσεις τους, ενώ η έκθεση καταγράφει «έξοδο» μελών από τη «Net Zero Banking Alliance» (Συμμαχία Τραπεζών για Μηδενικές Εκπομπές), αφότου η ίδια η συμμαχία χαλάρωσε τους στόχους της, εγκαταλείποντας την απαίτηση για ευθυγράμμιση του δανεισμού με τον στόχο του 1.5°C.
Οι συνέπειες αυτής της αδράνειας είναι ήδη ορατές. Το 2024 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί και η πρώτη πλήρης χρονιά που η παγκόσμια μέση θερμοκρασία έφτασε το 1,55°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Η περιεκτικότητα θερμότητας των ωκεανών βρίσκεται σε ιστορικό υψηλό, προκαλώντας καταστροφική λεύκανση που επηρεάζει πάνω από το 80% των κοραλλιογενών υφάλων παγκοσμίως. Τον Μάρτιο του 2025 καταγράφηκε το χαμηλότερο επίπεδο χειμερινού πάγου στην Αρκτική, ενώ ταυτόχρονα η Ανταρκτική είδε το καλοκαιρινό της κάλυμμα πάγου να φτάνει στο δεύτερο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί.
Για να επανέλθει ο κόσμος σε τροχιά, η έκθεση καταλήγει ότι απαιτείται «τεράστια επιτάχυνση». Ο ρυθμός αύξησης των ηλιακών και αιολικών πηγών πρέπει να υπερδιπλασιαστεί φτάνοντας το 29% ετησίως. Απαιτείται πενταπλάσια επιτάχυνση στην κατασκευή δημόσιων μέσων μεταφοράς, ο ρυθμός μείωσης της αποψίλωσης πρέπει να εννεαπλασιαστεί, η κλιμάκωση της τεχνολογικής απομάκρυνσης άνθρακα (CDR) πρέπει να δεκαπλασιαστεί, η κατανάλωση κρέατος μηρυκαστικών πρέπει να μειωθεί πέντε φορές ταχύτερα, και η συνολική κλιματική χρηματοδότηση πρέπει να αυξάνεται κατά σχεδόν 1 τρισεκατομμύριο δολάρια επιπλέον κάθε χρόνο.
Παρά τη ζοφερή εικόνα, η πρόοδος από την εποχή πριν τη Συμφωνία του Παρισιού είναι αδιαμφισβήτητη, καθώς οι τότε προβλέψεις για αύξηση 4°C έχουν πλέον αναθεωρηθεί σε 2,7°C – 3,1°C με τις τρέχουσες πολιτικές, ή 2,1°C – 2,8°C εάν εφαρμοστούν πλήρως οι εθνικές δεσμεύσεις. Ο Laurens Speelman του Rocky Mountain Institute επεσήμανε έναν λόγο ελπίδας, δηλώνοντας ότι, σε αντίθεση με το παρελθόν, «τα οικονομικά στοιχεία είναι πραγματικά πίσω από πολλές διαφορετικές καθαρές τεχνολογίες» και ότι «είναι απλώς καλή επιχειρηματική δραστηριότητα να επενδύεις σε ανανεώσιμες τεχνολογίες», υποδηλώνοντας ότι η αγορά ίσως να κινείται ταχύτερα από την πολιτική βούληση.
