Η Τεχνητή Νοημοσύνη συνιστά μια καθοριστική τεχνολογική τομή που αναμένεται να μετασχηματίσει ριζικά τη δομή της εργασίας στην Ελλάδα, σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ. Η ανάλυση δείχνει ότι η τρέχουσα τεχνολογική επανάσταση αγγίζει πλέον τον πυρήνα της γνωστικής εργασίας, όπως την ανάλυση δεδομένων και τη λήψη αποφάσεων, διαφοροποιούμενη από προηγούμενα κύματα αυτοματοποίησης που επηρέασαν κυρίως χειρωνακτικά καθήκοντα. Η δομή της ελληνικής οικονομίας, με την υψηλή αυτοαπασχόληση και τη συγκέντρωση στις υπηρεσίες, δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου ο αντίκτυπος μπορεί να είναι απότομος. Επαγγέλματα που θεωρούνταν ανθεκτικά, όπως οι θέσεις γραφείου, βρίσκονται πλέον στο επίκεντρο μιας αναπόφευκτης αναδιαμόρφωσης.
Η μελέτη αξιοποιεί δύο ερευνητικά μοντέλα για να αποτυπώσει τον βαθμό έκθεσης της ελληνικής αγοράς εργασίας στην τεχνολογική αλλαγή. Σύμφωνα με τον δείκτη των Frey και Osborne, ο οποίος συνυπολογίζει την Τεχνητή Νοημοσύνη και τη ρομποτική, υπολογίζεται ότι το 40% των ελληνικών θέσεων εργασίας αντιμετωπίζει υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης τις προσεχείς δεκαετίες. Παράλληλα, ο δείκτης των Gmyrek και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, ο οποίος εστιάζει αποκλειστικά στην Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη, αναδεικνύει ότι το 22% της απασχόλησης βρίσκεται στη ζώνη υψηλής ή μεσαίας έκθεσης. Αυτή η διαφοροποίηση υπογραμμίζει ότι η Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί μια άμεση πρόκληση για τη γνωστική εργασία, ενώ η ρομποτική θα επηρεάσει σταδιακά τη χειρωνακτική παραγωγή.
Η ανάλυση εξετάζει την εξέλιξη των συστημάτων από τα βασικά Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα έως τα σύγχρονα Μοντέλα Συλλογισμού που εκτελούν πολύπλοκες διαδικασίες αλυσίδας σκέψης και τους αυτόνομους Πράκτορες. Η ανάπτυξή τους καθοδηγείται από τους «νόμους κλιμάκωσης», όπου η αύξηση των δεδομένων και της υπολογιστικής ισχύος μειώνει προβλέψιμα το σφάλμα, καθιστώντας τα μοντέλα διαρκώς ικανότερα. Τρεις δυνάμεις επιτρέπουν αυτή την άνοδο: οι εξειδικευμένοι επεξεργαστές, η πρόσβαση σε απεριόριστα δεδομένα και οι εμπειρικές σχέσεις κλιμάκωσης. Καθώς η τεχνολογία βελτιώνεται, το κόστος της σκέψης συγκλίνει προς το μηδέν, δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να υπερβεί τις ανθρώπινες ικανότητες σε συγκεκριμένους τομείς ανάλυσης.
Η ετοιμότητα των ελληνικών επιχειρήσεων να υιοθετήσουν αυτές τις τεχνολογίες αποτυπώνεται έντονα σε πρόσφατα δεδομένα, όπου το 55% των στελεχών εξετάζει μειώσεις προσωπικού λόγω ελλείψεων στις απαιτούμενες δεξιότητες. Επιπλέον, το 20% σκοπεύει να αυτοματοποιήσει καθήκοντα στο άμεσο μέλλον, ενώ το 30% θεωρεί πιθανό ότι μέχρι το 2030 τα ανθρωποειδή ρομπότ θα έχουν υιοθετηθεί εμπορικά στη χώρα. Το παράδειγμα της OffDeal, μιας επενδυτικής τράπεζας εγγενούς στην Τεχνητή Νοημοσύνη που λειτουργεί με ελάχιστο προσωπικό, επιβεβαιώνει ότι ακόμη και τα υψηλού κύρους γνωστικά επαγγέλματα δεν είναι πλέον θωρακισμένα. Η τάση αυτή δείχνει ότι οι εργοδότες εμφανίζονται έτοιμοι να αντικαταστήσουν εργαζομένους με αλγοριθμικά συστήματα.
Οι μακροοικονομικές εκτιμήσεις για την επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης διίστανται μεταξύ των ειδικών, με τον Acemoglu να προβλέπει οριακή αύξηση της παραγωγικότητας κατά 0,7% την επόμενη δεκαετία. Αντίθετα, η Goldman Sachs εκτιμά ότι η άνοδο του παγκόσμιου ΑΕΠ θα μπορούσε να φτάσει το 7%, ενώ η Epoch AI κάνει λόγο για εκρηκτική μεγέθυνση έως και 20% ετησίως. Στην Ελλάδα, οι διαρθρωτικές αδυναμίες και η περιορισμένη αξιοποίηση τεχνολογιών αιχμής ενδέχεται να επιτείνουν τις αρνητικές επιπτώσεις αν δεν υπάρξουν πολιτικές μετάβασης. Η χώρα αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να βρεθεί σε ένα περιβάλλον όπου ο αντίκτυπος θα είναι άνισος, πλήττοντας κυρίως κλάδους με διοικητικά καθήκοντα ρουτίνας.
Η ανάλυση ανά επαγγελματική κατηγορία δείχνει ότι οι υπάλληλοι γραφείου και οι οικονομικοί αναλυτές βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της έκθεσης, με την πιθανότητα αυτοματοποίησης για τους λογιστές να αγγίζει το 95,7%. Αντίθετα, επαγγέλματα όπως οι νοσηλευτές, οι ψυχολόγοι και οι δικηγόροι εμφανίζουν σημαντική ανθεκτικότητα, με τους τελευταίους να παρουσιάζουν πιθανότητα αυτοματοποίησης μόλις 3,5%. Στη μελέτη αναδεικνύεται το «Παράδοξο του Moravec», το οποίο εξηγεί γιατί οι μηχανές δυσκολεύονται ακόμη σε μη δομημένα περιβάλλοντα που απαιτούν σύνθετες κινητικές ικανότητες και αντίληψη του χώρου. Παρόλο που η Τεχνητή Νοημοσύνη αριστεύει σε θεωρητικά τεστ ευφυΐας, η απόκτηση των δεξιοτήτων ενός παιδιού ενός έτους παραμένει μια εξαιρετικά δύσκολη πρόκληση.
Η επανεκτίμηση των Frey και Osborne το 2023 προειδοποιεί ότι η κοινωνική νοημοσύνη παύει σταδιακά να αποτελεί αξεπέραστο τεχνολογικό εμπόδιο για την αυτοματοποίηση των επαγγελμάτων. Τα σύγχρονα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα μπορούν πλέον να εκτελέσουν εργασίες που παλαιότερα απαιτούσαν ανθρώπινη συναισθηματική κατανόηση, γεγονός που καθιστά τις αρχικές εκτιμήσεις για τον κίνδυνο αυτοματοποίησης μάλλον συντηρητικές. Οι εργασίες που απαιτούν δημιουργική σκέψη και κοινωνική αλληλεπίδραση παραμένουν σχετικά προστατευμένες, αλλά όχι ανεπηρέαστες από τον τεχνολογικό μετασχηματισμό. Αυτό σημαίνει ότι το πεδίο των δυνητικά αυτοματοποιήσιμων καθηκόντων διευρύνεται συνεχώς, καθώς η Τεχνητή Νοημοσύνη ενσωματώνει ικανότητες που θεωρούνταν αποκλειστικά ανθρώπινες, μειώνοντας τη σημασία των παραδοσιακών εμποδίων στη μηχανοποίηση της εργασίας.
Ο κίνδυνος μιας αλυσιδωτής αντίδρασης στην ελληνική οικονομία εξετάζεται μέσω του «τοπικού πολλαπλασιαστή», όπου η απώλεια μιας θέσης εργασίας στην καινοτομία μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια πέντε επιπλέον θέσεων. Ακόμη και για τις θέσεις εργασίας στη βιομηχανία ο πολλαπλασιαστής είναι 1,6, γεγονός που υποδηλώνει ότι ένα κύμα ανεργίας λόγω αυτοματοποίησης θα μπορούσε να πλήξει άμεσα την τοπική κατανάλωση. Ένα τέτοιο σενάριο θα επηρέαζε αρνητικά την εστίαση, τα καφέ και το λιανεμπόριο στις τοπικές κοινότητες, δημιουργώντας ένα φαινόμενο ντόμινο που υπερβαίνει τον άμεσα πληττόμενο κλάδο. Η οικονομική ισορροπία χαρακτηρίζεται ως ευαίσθητη, καθώς η απώλεια καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας θα έχει ευρύτερες κοινωνικές προεκτάσεις στην αγορά.
Η ταχύτητα των εξελίξεων θεωρείται κρίσιμη για την κοινωνική αντοχή, καθώς μια σταδιακή προσαρμογή σε ορίζοντα δεκαετίας επιτρέπει την ομαλή επανακατάρτιση και την αντιστάθμιση των απωλειών. Αντίθετα, ένα απότομο σοκ σε διάστημα δύο ετών θα χαρακτηριζόταν καταστροφικό για την αγορά εργασίας, καθιστώντας την επανακατάρτιση του δυναμικού πρακτικά αδύνατη. Η ιστορική εμπειρία δείχνει τη δυνατότητα δημιουργίας νέων μορφών εργασίας, αφού το 60% της απασχόλησης το 2018 αφορούσε επαγγέλματα που δεν υπήρχαν το 1940. Το κρίσιμο ερώτημα για την Ελλάδα παραμένει αν οι θεσμοί και το εκπαιδευτικό σύστημα μπορούν να διευκολύνουν τη δημιουργία νέων αντικειμένων και την ανώδυνη μετάβαση των εργαζομένων.
Η μελέτη συμπεραίνει ότι η επόμενη κίνηση πρέπει να προέλθει από την Πολιτεία μέσω της σύστασης μιας Ομάδας Εργασίας για την Τεχνητή Νοημοσύνη, με στόχο την κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου δράσης. Για τους αυτοαπασχολούμενους η τεχνολογία αυτή προσφέρει μια σημαντική ευκαιρία γεφύρωσης του χάσματος παραγωγικότητας, αρκεί να υποστηριχθούν από στοχευμένες πολιτικές ψηφιακής κατάρτισης και εξοικείωσης. Η Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως επαυξητικό εργαλείο, αυτοματοποιώντας διοικητικές εργασίες και παρέχοντας πρόσβαση σε εξειδικευμένη γνώση με χαμηλό κόστος. Η έγκαιρη δράση και ο ουσιαστικός διάλογος αποτελούν τις μοναδικές προϋποθέσεις ώστε η χώρα να μετατρέψει τον τεχνολογικό κίνδυνο σε συγκριτικό πλεονέκτημα στην παγκόσμια αγορά.
