Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο για την περίοδο 2028-2034, προτείνοντας το European Competitiveness Fund ως το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο που φιλοδοξεί να ενισχύσει την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, να διασφαλίσει τη βιομηχανική αυτονομία και να καλύψει στρατηγικές προτεραιότητες για την επόμενη δεκαετία. Ο συνολικός προϋπολογισμός του Ταμείου ανέρχεται σε 409 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ ο στόχος είναι η συνολική κινητοποίηση επενδύσεων άνω του 1 τρισεκατομμυρίου ευρώ στην ευρωπαϊκή οικονομία κατά το διάστημα εφαρμογής του νέου πλαισίου. Το Ταμείο σχεδιάζεται ως ένας ενιαίος και ολοκληρωμένος βραχίονας επενδύσεων, που θα καλύπτει το πλήρες φάσμα καινοτομίας και παραγωγής, με σαφή προτεραιότητα στη στήριξη τεχνολογιών και τομέων που θεωρούνται κρίσιμοι για το μέλλον της Ένωσης.
Η αρχιτεκτονική του European Competitiveness Fund καθορίζει τέσσερις βασικούς τομείς παρέμβασης: την καθαρή μετάβαση και απανθρακοποίηση, την ψηφιακή τεχνολογία, την υγεία, βιοτεχνολογία, γεωργία και βιοοικονομία, καθώς και την άμυνα και το διάστημα. Ειδικό βάρος αποδίδεται στον τομέα της άμυνας, όπου το Ταμείο προβλέπει τη διάθεση 131 δισεκατομμυρίων ευρώ για επενδύσεις σε αμυντικές και διαστημικές εφαρμογές, ποσό πενταπλάσιο σε σχέση με την προηγούμενη δημοσιονομική περίοδο. Παράλληλα, ο προϋπολογισμός για τις ψηφιακές τεχνολογίες και την ψηφιακή μετάβαση αυξάνεται επίσης πενταπλάσια, σηματοδοτώντας την επιλογή της ΕΕ να εστιάσει στην ενίσχυση της τεχνολογικής ανεξαρτησίας και της βιομηχανικής παραγωγής.
Σύμφωνα με δήλωση του Εκτελεστικού Αντιπροέδρου Séjourné, το νέο Ταμείο συγκροτεί μία ενιαία, ενισχυμένη δύναμη χρηματοδότησης, που καλύπτει όλο τον κύκλο της ανάπτυξης, από την έρευνα έως την παραγωγή. Χαρακτηρίζεται ως το μεγαλύτερο εγχείρημα εξορθολογισμού του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, με πλήρη κατάργηση του «σκορπίσματος» κονδυλίων σε πολλαπλά μικρά προγράμματα και αντικατάστασή τους από ένα ενιαίο ταμείο με μοναδικό κανονιστικό πλαίσιο και διαδικτυακή πύλη. Ο συνολικός προϋπολογισμός του Fund τριπλασιάζεται έναντι της προηγούμενης περιόδου, ενώ σε τομείς όπως η άμυνα και η ψηφιακή τεχνολογία η αύξηση των κονδυλίων φθάνει στο πενταπλάσιο. Στόχος είναι η κάλυψη των λεγόμενων «κρίσιμων σταδίων κλιμάκωσης» (scale-up), ώστε η ευρωπαϊκή καινοτομία να παραμένει και να αναπτύσσεται εντός ΕΕ.
Η διαχείριση και η πρόσβαση στη χρηματοδότηση θα γίνονται μέσω μιας ενιαίας, κεντρικής διαδικτυακής πλατφόρμας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι αιτήσεις για όλους τους σχετικούς τομείς του Fund θα αξιολογούνται με διαφανή και εναρμονισμένα κριτήρια. Παράλληλα, έχει προβλεφθεί αυστηρός μηχανισμός παρακολούθησης, αποτίμησης και δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων, καθώς και των τελικών ωφελούμενων του Ταμείου, με στόχο τη διαφάνεια και τη μέτρηση της προστιθέμενης αξίας των επενδύσεων.
Το Fund συνδέεται στενά με το πρόγραμμα Horizon Europe, το οποίο διαθέτει προϋπολογισμό 175 δισεκατομμυρίων ευρώ, δημιουργώντας ένα ενιαίο επενδυτικό πλαίσιο που καλύπτει όλη τη διαδρομή από τη σύλληψη της ιδέας έως την εμπορική αξιοποίηση και την παραγωγική κλιμάκωση. Οι δύο αυτοί πυλώνες ενισχύουν την ευρωπαϊκή επιστημονική αριστεία και την τεχνολογική καινοτομία, διαμορφώνοντας ένα οικοσύστημα στήριξης για επιχειρήσεις, ερευνητικά ιδρύματα και νεοφυείς εταιρείες. Παράλληλα, ο σχεδιασμός του Fund δίνει προτεραιότητα στη μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων μέσω εγγυήσεων, δανείων και μετοχικών συμμετοχών, με σκοπό τη μεγιστοποίηση του οικονομικού αποτελέσματος και τη διατήρηση της προστιθέμενης αξίας εντός των ευρωπαϊκών συνόρων.
Στην εφαρμογή του νέου Ταμείου προβλέπεται η προώθηση της αρχής της «ευρωπαϊκής προτίμησης», σύμφωνα με την οποία οι ευρωπαϊκοί δημόσιοι πόροι στοχεύουν πρωτίστως στη στήριξη εταιρειών που διατηρούν παραγωγική δραστηριότητα στην Ευρώπη, ενισχύοντας την απασχόληση και τη βιομηχανική βάση της Ένωσης. Το Fund περιορίζει σημαντικά τη γραφειοκρατία, καθώς μειώνει τα ευρωπαϊκά προγράμματα από 52 σε 16 και ενσωματώνει ενιαίους κανόνες για όλους τους δικαιούχους. Ειδική πρόνοια λαμβάνεται για τη διευκόλυνση της συμμετοχής μικρομεσαίων επιχειρήσεων και νεοφυών εταιρειών, με στόχο να μειωθούν τα διοικητικά εμπόδια και να επιταχυνθεί η πρόσβαση στη χρηματοδότηση.
Η ενίσχυση της στρατιωτικής κινητικότητας, της κυβερνοασφάλειας και των διασυνοριακών υποδομών γίνεται μέσω της ενίσχυσης του Connecting Europe Facility, με δεκαπλάσια αύξηση του σχετικού προϋπολογισμού σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο. Παράλληλα, το Fund στηρίζει έργα στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης, της κβαντικής τεχνολογίας, της βιοτεχνολογίας και της ενεργειακής ασφάλειας, σε συμφωνία με τις προτεραιότητες που καθορίζουν το νέο ευρωπαϊκό παραγωγικό μοντέλο.
Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στον μηχανισμό παρακολούθησης και αποτίμησης της απόδοσης του Fund, με τη δημοσίευση των αποδεκτών και των επενδυτικών αποτελεσμάτων σε κεντρική βάση δεδομένων, καθώς και τη διαρκή αξιολόγηση της προστιθέμενης αξίας και της οικονομικής αποτελεσματικότητας για την Ένωση και τα κράτη-μέλη. Επιπλέον, το Fund εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας και της ετοιμότητας της ΕΕ για την αντιμετώπιση κρίσεων και ασύμμετρων απειλών, συμπληρώνοντας άλλους μηχανισμούς διαχείρισης κρίσεων που προβλέπονται στον νέο προϋπολογισμό.
Horizon Europe 2028-2034: Νέο κεφάλαιο για την ευρωπαϊκή καινοτομία
Η περίοδος 2028-2034 σηματοδοτεί μια νέα εποχή για την ευρωπαϊκή έρευνα και καινοτομία, καθώς το πρόγραμμα Horizon Europe αποκτά διπλάσιο προϋπολογισμό, φθάνοντας τα 175 δισ. ευρώ. Η ενίσχυση αυτή εδραιώνει το Horizon Europe ως το μεγαλύτερο ερευνητικό και καινοτομικό πρόγραμμα στην ιστορία της ΕΕ, τοποθετώντας την επιστημονική αριστεία, τη διατομεακή καινοτομία και τη συνεργατική έρευνα στον πυρήνα της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ανταγωνιστικότητα. Το νέο πρόγραμμα βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: την εξαιρετική επιστήμη, την ανταγωνιστικότητα και την κοινωνία, την καινοτομία και τον ενιαίο ευρωπαϊκό ερευνητικό χώρο. Η δομή αυτή καλύπτει όλο το φάσμα από τη βασική έρευνα μέχρι τη δημιουργία προϊόντων, υπηρεσιών και επιχειρηματικών μοντέλων με παγκόσμιο αποτύπωμα.
Το Horizon Europe απλουστεύει και επιταχύνει τη διαδικασία χρηματοδότησης, μειώνοντας τη γραφειοκρατία και εξασφαλίζοντας πιο γρήγορη χορήγηση επιχορηγήσεων και υποστήριξη για ανοιχτές, διατομεακές καινοτόμες δράσεις. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην προσέλκυση και παραμονή ταλέντου στην Ευρώπη, στην ενίσχυση του European Research Council και του European Innovation Council, αλλά και στη στήριξη startups deep tech και καινοτόμων επιχειρήσεων που αναπτύσσουν τεχνολογίες αιχμής, συμπεριλαμβανομένων λύσεων διπλής χρήσης και αμυντικών εφαρμογών.
Βασικό χαρακτηριστικό του νέου προγράμματος αποτελεί η υποστήριξη φιλόδοξων «moonshot projects», έργων που κινούνται από τη βασική έρευνα έως την υλοποίηση σε πραγματικές συνθήκες και αποσκοπούν στην αντιμετώπιση μεγάλων ευρωπαϊκών και παγκόσμιων προκλήσεων. Ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων έργων είναι ο μελλοντικός κυκλικός επιταχυντής σωματιδίων (future circular collider), η καθαρή αεροπορία, η κβαντική υπολογιστική, η επόμενη γενιά τεχνητής νοημοσύνης, η διαχείριση δεδομένων και η ψηφιακή κυριαρχία, η ενεργειακή σύντηξη, η παρακολούθηση των ωκεανών, η μηδενική ρύπανση των υδάτων, η αυτόνομη μετακίνηση, οι αναγεννητικές θεραπείες και η διαστημική οικονομία.
Τα moonshot projects χρηματοδοτούνται από συνδυασμό ευρωπαϊκών, εθνικών και ιδιωτικών πόρων και έχουν στόχο την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ, τη σύνδεση της έρευνας με τη βιομηχανία και την πρακτική εφαρμογή στην ευρωπαϊκή οικονομία. Έμφαση δίνεται στη διάδοση της αριστείας (widening) και την ενίσχυση των ερευνητικών οικοσυστημάτων σε όλη την Ευρώπη, με στοχευμένες δράσεις για τη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των κρατών-μελών και την καταπολέμηση της διαρροής εγκεφάλων. Το Horizon Europe στηρίζει τη δικτύωση και τη μεταφορά τεχνογνωσίας, διευκολύνει τη συμμετοχή μικρότερων ερευνητικών κέντρων και ενισχύει τη δημιουργία ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου έρευνας και καινοτομίας.
Σημαντικό ρόλο στη μεγιστοποίηση του αντικτύπου του προγράμματος παίζουν οι συνεργασίες δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και οι συμπράξεις με τα κράτη-μέλη. Μέσα από απλοποιημένες και πιο στοχευμένες συμπράξεις, το πρόγραμμα επιδιώκει τη μόχλευση πρόσθετων ιδιωτικών κεφαλαίων και την ενίσχυση των συμπληρωματικών επενδύσεων ανάμεσα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Με τον τρόπο αυτό, διαμορφώνεται ένα επενδυτικό οικοσύστημα που ενισχύει τη στρατηγική αυτονομία της Ένωσης και διευκολύνει τη σύνδεση της καινοτομίας με τη βιομηχανική και οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής, κάθε ευρώ που επενδύεται στο Horizon Europe αναμένεται να αποφέρει έως και 11 ευρώ σε ΑΕΠ μέχρι το 2045, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο του προγράμματος ως βασικό μοχλό βιώσιμης ανάπτυξης, απασχόλησης και τεχνολογικής προόδου για το σύνολο της ηπείρου.
Η τεχνολογία και η καινοτομία στον πυρήνα του νέου ευρωπαϊκού προϋπολογισμού
Πέρα από τα ειδικά επενδυτικά εργαλεία όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας και το πρόγραμμα Horizon Europe, ο νέος μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενσωματώνει οριζόντια την τεχνολογική καινοτομία ως βασικό μοχλό για την οικονομική ανάπτυξη, τη βιομηχανική αυτάρκεια και την ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Η ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων, η διεύρυνση της πρόσβασης στην εκπαίδευση μέσω προγραμμάτων όπως το Erasmus+ και η επένδυση σε τομείς αιχμής όπως τα media, η δημιουργική οικονομία και οι πολιτιστικές βιομηχανίες συνιστούν βασικές στρατηγικές επιλογές του νέου πλαισίου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη στήριξη των τοπικών και περιφερειακών οικοσυστημάτων καινοτομίας, μέσα από εθνικά και περιφερειακά σχέδια εταιρικής σχέσης, που στοχεύουν στη μείωση των ανισοτήτων και στη δημιουργία ευκαιριών σε όλη την Ένωση.
Παράλληλα, η νέα δομή των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της ΕΕ προβλέπει μεγαλύτερη ευελιξία, απλούστευση των διαδικασιών και ενοποίηση των κριτηρίων πρόσβασης στη χρηματοδότηση, διευκολύνοντας τη συμμετοχή πολιτών, επιχειρήσεων και ερευνητικών φορέων στην ψηφιακή και τεχνολογική μετάβαση. Η στρατηγική αυτονομία της Ένωσης ενισχύεται μέσα από τη στήριξη των κρίσιμων υποδομών, την ασφάλεια των αλυσίδων εφοδιασμού και την ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων για τις μελλοντικές αγορές εργασίας. Τα νέα έσοδα της ΕΕ, που συνδέονται άμεσα με την πράσινη και ψηφιακή οικονομία, αναμένεται να στηρίξουν περαιτέρω τη μετάβαση σε ένα ανταγωνιστικό και καινοτόμο παραγωγικό μοντέλο. Η συνολική προσέγγιση του νέου ΠΔΠ επιβεβαιώνει τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αξιοποιήσει την τεχνολογία και την καινοτομία ως κινητήριες δυνάμεις για την ευημερία, την ασφάλεια και τη συνοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών στην επόμενη δεκαετία.
Η πρόταση για το νέο προϋπολογισμικό πλαίσιο και την ενεργοποίηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας αναμένεται να τεθεί προς οριστική έγκριση από τα κράτη-μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με στόχο την έναρξη εφαρμογής του από τον Ιανουάριο του 2028. Η τελική υιοθέτηση απαιτεί ομόφωνη απόφαση στο Συμβούλιο και συναίνεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς το Ταμείο αναμένεται να αποτελέσει το βασικό εργαλείο υλοποίησης των βιομηχανικών, τεχνολογικών και κοινωνικών προτεραιοτήτων της ΕΕ σε ένα διεθνές περιβάλλον αυξανόμενου ανταγωνισμού και προκλήσεων.
